«Η ανάγκη προστασίας του νερού και ο ρόλος του βιο-πρεσβευτή»

Η ανθρώπινη ύπαρξη έχει ιδιαίτερη, αδιαίρετη και αμφίδρομη σχέση με το νερό. Ο ανθρώπινος οργανισμός από μόνος του δεν μπορεί να εκτελέσει τις λειτουργίες του χωρίς τον «εφοδιασμό» του με νερό. Είναι εμφανές ότι πρόκειται για πηγή ζωής, για έναν πολύτιμο φυσικό πόρο και ένα αγαθό απαραίτητο για την επιβίωση κάθε ανθρώπου, κάθε ζωντανού οργανισμού στον πλανήτη. Θεωρείται κεντρικό σημείο στη θρησκεία, στη μυθολογία, στην αρχιτεκτονική, στην τέχνη. Είναι πηγή ζωής και αποτέλεσε απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσουν να αναπτυχθούν ολόκληροι πολιτισμοί, δρώντας παράλληλα ως εξισορροπητικό στοιχείο στην προσπάθεια οικοδόμησης της ειρήνης.

Ωστόσο, τα αποθέματα του γλυκού νερού εξαντλούνται. Με 2,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους να μην έχουν πρόσβαση σε βασικές εγκαταστάσεις υγιεινής και 900 εκατομμύρια σχεδόν χωρίς πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό, υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά να γίνει. Αναμφίβολα, η λειψυδρία εντείνεται με την αστικοποίηση, την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, την κλιματική αλλαγή (καθώς η θερμοκρασία του πλανήτη αυξάνεται οι “water refugees” θα αυξάνονται), τη μόλυνση του περιβάλλοντος και την κακή και αλόγιστη χρήση των σπάνιων υδάτινων πόρων γλυκού νερού. Η κατανάλωση έχει αυξηθεί δυσανάλογα σε σχέση με τη δυνατότητα αναπλήρωσης των υδάτινων πόρων. Η οικιακή κατανάλωση, η βιομηχανία, η γεωργία, η προσπάθεια για ανανεώσιμη ενέργεια είναι μερικές από τις χρήσεις νερού, που έχουν οδηγήσει σε υπερεκμετάλλευση των πόρων.

Σαν αποτέλεσμα, ολόκληρος ο πλανήτης βιώνει μια παγκόσμια κρίση νερού. Το νερό αποτελεί πλέον αποσταθεροποιητικό παράγοντα και η έλλειψή του σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό για την απόκτησή του, λόγω και της γεωγραφικής ανισοκατανομής αναμένεται να οδηγήσει σε συγκρούσεις κρατών (π.χ. Η Ινδία και το Μπαγκλαντές διεκδικούν χωρίς αμοιβαίες υποχωρήσεις τον ποταμό Γάγγη, ενώ στην Κεντρική Ασία πέντε χώρες διεκδικούν τους ποταμούς Αμού Νταριά και Σιρ Νταριά, που εκβάλουν στη λίμνη Αράλη. Και ο ποταμός Μεκόνγκ απειλείται από φράγματα που κατασκευάζονται στην Κίνα και στο Λάος. Ήδη στην Αραβική Χερσόνησο, στην Κύπρο, στο Ισραήλ, στην Ιορδανία, στη Μάλτα και στη Δυτική Όχθη τα αποθέματα γλυκού νερού της επιφάνειας και του υπεδάφους τελειώνουν. Η Τουρκία κινδυνεύει να προκαλέσει πόλεμο με τη Συρία και το Ιράκ με το Πρόγραμμα Νοτιανατολικής Ανατολίας.)

Οι αναπτυσσόμενες χώρες βιώνουν ακόμη πιο έντονα την κρίση, καθώς σε αυτές συνυπάρχει μαζί με την δυσκολία πρόσβασης σε πόσιμο νερό και αποχέτευση, η έλλειψη επενδύσεων και συντήρησης εγκαταστάσεων ύδρευσης και αποχέτευσης. Ο δημόσιος τομέας δεν παίζει πάντα το ρόλο που του αναλογεί , ελλείψει χρηματοδοτήσεων, ενώ ο ιδιωτικός τομέας όπου έχει εμπλακεί αποσκοπεί στο κέρδος, χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα για την εξασφάλιση των διεθνώς αποδεκτών προτύπων τόσο στην ποσότητα, όσο και στην ποιότητα του πόσιμου νερού.

Στην προσπάθεια αντιμετώπισης της παγκόσμιας κρίσης ύδατος, έχοντας ως απαραίτητο εργαλείο τους βιο-πρεσβευτές μέσω της έννοιας της διπλωματίας για τους υδάτινους πόρους, το νερό έχει αναγνωριστεί πλέον ως δικαίωμα σε διεθνές, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Αν και αυτό από μόνο του δεν λύνει τα προβλήματα που συνδέονται με το νερό, είναι ένα πρώτο βήμα, προκειμένου να κατευθυνθούμε προς μία βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Το Συμβούλιο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, με το ψήφισμά του 7/22 της 28ης Μαρτίου 2008, διορίζοντας ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα σχετικά με το νερό, δεν κάνει ρητή αναφορά στο δικαίωμα στο νερό και την αποχέτευση, αλλά μιλά για «πρόσβαση στο νερό». Αυτό ίσως να σημαίνει ότι από μόνη της η φράση «πρόσβαση στο νερό», είναι πιο ηχηρή από το «δικαίωμα στο νερό και την αποχέτευση», καθώς είναι καθαρά ρεαλιστική και αντιπροσωπεύει τον εν ενεργεία διεθνή, περιφερειακό, τοπικό, ατομικό αγώνα που γίνεται για να είναι η πρόσβαση σε επαρκές, ασφαλές, προσιτό νερό και σε κατάλληλη αποχέτευση, εφικτή.

Γενικότερα, το θέμα του νερού χρειάζεται μία διεπιστημονική προσέγγιση, στα πλαίσια διεθνούς συνεργασίας, με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ο ρόλος της βιο-διπλωματίας, ως μιας νέας μορφής διπλωματίας στο πλαίσιο των υδάτινων πόρων και στο βαθμό που το νερό μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εξωτερικής πολιτικής και στρατηγικής, μπορεί να αποβεί καταλυτικός.

Η βιο-διπλωματία εστιάζει στην αλληλεξάρτηση όλων των μορφών ζωής και υποστηρίζει τις προσπάθειες για την διατήρηση της βιολογικής και πολιτιστικής πολυμορφίας, καλώντας τους διπλωμάτες και τους άλλους ανθρώπους επιρροής να συμμετέχουν σε μια συλλογική προσπάθεια για την υπεράσπιση των φυσικών πόρων. Την ίδια στιγμή επιδιώκει να βελτιώσει τις ανθρώπινες σχέσεις με την επίτευξη του στόχου της παγκόσμιας ειρήνης, αντικαθιστώντας τις τρέχουσες διπλωματικές στάσεις με πλήρη διεθνή και διαπολιτισμική προοπτική. Αυτό απαιτεί πολιτική και ηγεσία με όραμα που να επικεντρώνεται στην εξάλειψη της φτώχειας, την προστασία της βιοποικιλότητας και την προώθηση της τεχνολογίας και της ενέργειας, της εκπαίδευσης, της διεθνούς συνεργασίας και του διαπολιτισμικού διαλόγου. Το θέμα του νερού ως μία από τις υψηλότερες προτεραιότητες στην παγκόσμια ατζέντα, υποδηλώνει ότι οι χώρες πρέπει να βρουν νέους τρόπους διπλωματίας για την επίλυση των προβλημάτων που προκύπτουν από τις συγκρούσεις νερού.

Κράτη, Διεθνείς Οργανισμοί, ΜΚΟ, ενώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών εντείνουν τον αγώνα τους, λειτουργώντας υπό το πρίσμα μιας λεγόμενης υδρο-διπλωματίας. Έχοντας κατά νου ότι ο κάθε άνθρωπος στον πλανήτη δικαιούται να έχει πρόσβαση σε ασφαλές και επαρκές πόσιμο νερό και αποχέτευση, οργανώνουν προγράμματα, δράσεις, αναπτυξιακά προγράμματα, ανθρωπιστική βοήθεια, εκπαιδευτικά προγράμματα, επενδύσεις, πολιτικούς σχεδιασμούς, εθνικά σχέδια δράσης, συναντήσεις υψηλού επιπέδου και Φόρα που στοχεύουν στην πραγμάτωση του δικαιώματος στο νερό και την αποχέτευση.

Συνεπώς, ο ρόλος του βιο-πρεσβευτή είναι ιδιαίτερος στο βαθμό που μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση της άνισης πρόσβασης σε νερό και αποχέτευση, στην προστασία των υδάτινων πόρων και στην αποφυγή της υπερεκμετάλλευσής τους, προωθώντας ισχυρούς θεσμούς διαχείρισης των πόρων αυτών.

Αναγνωρίζοντας το 2013 σαν το Διεθνές Έτος των ΗΕ Συνεργασίας για το Νερό, αναγνωρίζεται ταυτόχρονα ότι η συνεργασία είναι βασική ώστε να επιτευχθεί ισορροπία ανάμεσα στις διαφορετικές ανάγκες και προτεραιότητες και να μοιραστεί αυτός ο πολύτιμος πόρος εξίσου, χρησιμοποιώντας το νερό σαν όργανο ειρήνης. Η υδρο –διπλωματία ή η βιο-διπλωματία για το νερό είναι ένα βασικό εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση.

Αν και ο αγώνας και οι προσπάθειες εντείνονται καθημερινά, ένα πρώτο σημαντικό στοίχημα είναι το Έτος 2015 και η επίτευξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας που σχετίζονται με το νερό και την αποχέτευση.

Τα κράτη, από την πλευρά τους, θα πρέπει να υιοθετήσουν ένα εθνικό σχέδιο δράσης, εθνικές στρατηγικές και εθνική νομοθεσία προκειμένου να είναι υπεύθυνα και να λογοδοτούν για τις υπηρεσίες νερού και αποχέτευσης. Πρέπει να υιοθετήσουν εθνικούς δείκτες για την βελτίωση του αποτελεσματικού ελέγχου και θα πρέπει να εφαρμόζουν μέτρα για τη διαχείριση του νερού με πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης, ενώ οι όποιες αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ειδικότερες ανάγκες κάθε περιοχής.

Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις οφείλουν να προσπαθούν συνεχώς για την ανάπτυξη διεθνών προτύπων, αναφορών και δεικτών για το δικαίωμα στο νερό. Μπορούν να συνεισφέρουν βοηθώντας την ανάπτυξη της ικανότητας των τοπικών κοινωνιών των πολιτών να υποστηρίξουν το δικαίωμά τους στο νερό, με την ταυτόχρονη ευαισθητοποίηση των τοπικών αρχών για αυτό το θεμελιώδες δικαίωμα.

Η περιβαλλοντική νομοθεσία πρέπει να διασφαλίζει ότι το νερό δε μολύνεται από οικονομικές δραστηριότητες και θα πρέπει να υπάρχουν προβλέψεις για την επιβολή ποινών στην περίπτωση παραβιάσεων. Προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην ισορροπία μεταξύ της ασφάλειας των τροφίμων, της βελτίωσης της υγείας, της περιβαλλοντικής προστασίας και της οικονομικής ανάπτυξης, λαμβάνοντας υπόψη τη διαθεσιμότητα των πόρων μακροπρόθεσμα, τα συμφέροντα των μελλοντικών γενεών και τα διασυνοριακά ζητήματα.

Οι πολίτες και οι ενώσεις τους πρέπει να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στη διαχείριση των υδάτων. Είναι σημαντικό, ότι είναι στο χέρι του καθενός να βοηθήσει στην διατήρηση των υδάτινων πόρων και να τους χρησιμοποιεί με φειδώ, δεδομένου ότι ο καθένας έχει δικαίωμα σε επαρκή ποσότητα νερού για τις βασικές του ανάγκες.

Στην πραγματικότητα, πολλά κράτη είναι απρόθυμα να αναγνωρίσουν το δικαίωμα στο νερό και το θεωρούν ένα αγαθό ή απλά μία ανάγκη, ενώ στη χειρότερη περίπτωση αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα. Μια παγκόσμια διακυβέρνηση των υδάτινων πόρων δεν επαρκεί αν δε γίνει κατανοητό από τον καθένα ότι το νερό δεν είναι εμπόρευμα, αλλά ένα πολύτιμο αγαθό που η έλλειψή του, η κακή χρήση του και η υποχρέωση προστασίας του, έκαναν επιτακτική την ανάγκη για την αναγνώρισή του ως δικαιώματος. Μια παγκόσμια διακυβέρνηση νερού δεν είναι εφικτό από μόνη της να αποδυναμώσει και να εξαλείψει τους αποσταθεροποιητικούς και επικίνδυνους παράγοντες που εντείνουν την παγκόσμια κρίση νερού. Είναι απαραίτητο η συνεχής προσπάθεια των βιο-πρεσβευτών για το σεβασμό και την προστασία των υδάτινων πόρων, να συνδυαστεί με την κατοχύρωση του δικαιώματος στο νερό και την ταυτόχρονη δημιουργία μηχανισμών λογοδοσίας και παρακολούθησης σε διεθνές, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, με την επιβολή κυρώσεων στις περιπτώσεις παραβίασης του δικαιώματος στο νερό.

Ωστόσο, πέρα απ’ όλα αυτά το τοπίο θα είναι πιο ξεκάθαρο και η παγκόσμια κρίση ύδατος πιο εύκολα αντιμετωπίσιμη, μόνο αν γίνει συνείδηση κάθε ατόμου ξεχωριστά ότι ο σεβασμός προς το νερό ταυτίζεται με το σεβασμό της ίδιας της ύπαρξης. Μόνο σε αυτήν την ιδανική περίπτωση θα είναι εφικτή μια παγκόσμια διακυβέρνηση νερού.

Δεν έχει νόημα να καταλήξουμε σε έναν κόσμο που θα κατοχυρώνονται διαρκώς ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά παράλληλα θα αυξάνονται και οι παραβιάσεις τους, εφόσον δεν θα υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας μέσω μηχανισμών που θα επιβάλλουν και τις ανάλογες κυρώσεις.

ΔΗΜΗΤΡΑ ΘΑΝΟΠΟΥΛΟΥ 

All rights reserved