Έρευνα για το Αρχαιολογικό Πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΟΣ Χαράλαμπος Λουκόπουλος

Δημοσιογράφος ERTnews.gr & Hellenic Media Group

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ

Το Σημαντικότερο Αρχαιολογικό Τοποσήμο Του Δυτικού Κόσμου;;;

Γιατί Όχι;

Υπάρχει μια πολύ μεγάλη ιστορία σύγχρονη και παλαιότερη, αρχαία και ακόμα αρχαιότερη, χιλιάδες αφηγήσεις και αφηγήματα γύρω από τον Ιερό, αλλά και πολύ άδικα απαξιωμένο, στα μοντέρνα χρόνια “γεωγραφικό” χώρο, που ονομάζουμε σήμερα “Αρχαιολογικό Πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος”.

Ας τα πάρουμε λίγο από την αρχή, ή καλύτερα ας πιάσουμε μια άκρη για να αρχίσουμε να «ξετυλίγουμε».

Σύμφωνα με τα λεγόμενα του αρχαιολόγου – αρχιτέκτονα και επικεφαλής αναστηλωτή αρχαίων μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, Μιχάλη Λέφαντζη, το Μάιο του 2021, στην πρώτη ‘δια ζώσης’ μετά το lockdown, συνάντησης που είχαμε και που μας έκανε την τιμή να μας δώσει διάλεξη παράλληλα με ξενάγηση, στον ίδιο το χώρο της Ακαδημείας, στους σπουδαστές όλων των κατευθύνσεων των μεταπτυχιακών προγραμμάτων του Ευρωπαικού Ινστιτούτου Επικοινωνίας (ECI)και του Αυστριακού Πανεπιστημίου του Κρεμς (Universität für Weiterbildung Krems) όπου φοιτούσα και τους καθηγητές μας: «Σε αυτό το χώρο έχουμε να κάνουμε με το σημαντικότερο τοποσήμο της Αρχαίας Ελλάδας και ενδεχομένως ολόκληρου του Δυτικού Κόσμου».

Γιατί μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο;

Θεωρητικά, βάσει ενδείξεων, αλλά και αποδείξεων βάσει αρχαιολογικών ευρημάτων που ανέδειξαν οι ανασκαφές από το 1929 και εντεύθεν, εδώ βρισκόταν και λειτούργησε το πρώτο Πανεπιστήμιο στο γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης. Το πρώτο Πανεπιστήμιο του Δυτικού Κόσμου.

Κάποιοι στο παρελθόν είχαν ισχυριστεί, πως ο χώρος του Περιστυλίου (που βρίσκεται μεταξύ των οδών Τηλεφάνους, Μοναστηρίου και Πλάτωνος https://maps.app.goo.gl/bBLm2sgrxd4rbfek6) ήταν ένας τέτοιος «πανεπιστημιακός» χώρος της σχολής… Αυτός όμως είναι ένας ισχυρισμός που δεν διασταυρώνεται από πηγές της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας και πιο συγκεκριμμένα από τους γεωγράφους ιστορικούς και περιηγητές των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων όπως ο Στράβων ,ο Παυσανίας, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης… και άλλοι. Οι συγγραφείς αυτοί τείνουν να αναφέρονται στην Ακαδημία Πλάτωνος ως “περιπατητική” σχολή.

Ο συγκεκριμμένος χώρος όμως, τον οποίο ήδη αποκαλέσαμε σημαντικό τοπόσημο είχε ανά τους αιώνες χρησιμοποιηθεί για πολλούς και διαφορετικούς σκοπούς, από όλους τους κατακτητές, χρήστες και κατοίκους. Και η βασική του χρήση ήταν η στρατιωτική εκπαίδευση και εκγύμναση. Για τους λόγους αυτούς δεν έχουμε ακέραια σωζόμενους κτιριακούς χώρους της αρχαίας εποχής , παρά μόνον αρχαία θεμέλια και άλλα ευρήματα εν είδει αντικειμένων που σημαίνουν…

Η περιοχή – αν και δύσκολα μπορεί κανείς να το καταλάβει σήμερα – ήταν (και είναι θα μπορούσαμε να πούμε) δίπλα σε έναν μεγάλο ρέοντα και εν πολλοίς πλωτό κατά την αρχαιότητα και τα προϊστορικά χρόνια, ποταμό. Τον Κηφισσό.

Ο Κηφισσός, όπως τόσοι άλλοι χώροι, φυσικά στοιχεία, ποτάμια και λίμνες λατρευόταν ως θεότητα. Ο Κηφισός τους χειμερινούς μήνες άλλοτε λιγότερο, άλλοτε περισσότερο, υπερχείλιζε, με αποτέλεσμα να δημιουργεί επιχώσεις – επιχωματώσεις, στους

χώρους που αποκαλούμε σήμερα “Αρχαιολογικό Πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος” και στην ευρύτερη περιοχή.

Τέτοιου είδους μεγάλα προβλήματα πλημμυρικών φαινομένων αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια των πρώτων ανασκαφών που έγιναν στην περιοχή και ο αρχιτέκτων – αρχαιολόγος Παναγιώτης Αριστόφρονας στα χρόνια του νεότερου ελληνικού κράτους από το 1929 ως το 1940. Ένας σπουδαίος Έλληνας, ένας άνθρωπος με λατρεία στην αρχαία ελληνική ιστορία και την κλασσική Ελλάδα, ένας άνθρωπος με ψυχή, πίστη και όραμα

… Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν από τον αρχαιολόγο Φοίβο Σταυρόπουλο το 1955. Εδώ υπάρχει ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο στην αρχαιολογία της Αθήνας με λαμπρές αποκαλύψεις (όπως αυτή της επιγραφής ΗΕΚΑΔΕΜΕΙΑ στη συμβολή των οδών Τριπόλεως και Κρατύλου) με μεγάλες όμως δυσκολίες πρακτικές και νομικές, για τις οποίες δεν θα μιλήσουμε στο παρόν άρθρο. Θα χρειάζονταν πολλές σελίδες …

Οι εποχές ήταν τέτοιες που οι ανασκαφές λόγω του φυσικού φαινομένου της υπερχείλισης λειτουργούσαν σαν «της Άρτας το γιοφύρι (ολημερίς το έσκαβαν το βράδυ βυθιζόταν)». Επιπλέον στην περιοχή δημιουργούνταν έλη, και οι συμμετέχοντες στις ανασκαφές προσβάλλονταν από ασθένειες της εποχής όπως η ελονοσία, σε εποχές που δεν υπήρχαν εμβόλια, φάρμακα και επαρκής ιατρική περίθαλψη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι εργάτες – σκαπανείς να σταματούν και να ξαναρχίζουν τις ανασκαφές επανηλειμμένα.

Η ιστορία όμως του πολύ σημαντικού για την ανθρωπότητα αυτού τοποσήμου, δεν εκτείνεται μόνο ως την εποχή του Πλάτωνα. Πηγαίνει πολύ πιο παλιά, φτάνει ως τις μυθολογικές εποχές.

Σύμφωνα και πάλι με την αρχαία ελληνική γραμματεία και τους προαναφερθέντες γεωγράφους – περιηγητές, από εδώ ξεκινούσε το “Δημόσιον Σήμα”. Τι ήταν – είναι το Δημόσιο Σήμα;

Εδώ δυστυχώς αγαπητοί αναγνώστες πρέπει να κάνουμε μία εκ νέου αναδρομή.

Ακαδημεία δεν σημαίνει πανεπιστήμιο ή σχολή όπως έχουμε μάθει να αποκαλούμε πανεπιστημιακά ιδρύματα στο σύγχρονο κόσμο. Ακαδημεία ονομαζόταν η ευρύτερη περιοχή στην οποία αναφερόμαστε από την αρχή του κειμένου, παίρνοντας το όνομά της από τον μυθικό ήρωα Ακάδημο.

Η πιο γνωστή μυθική ιστορία του Ακαδήμου είναι εκείνη της επαφής του με τους Διόσκουρους. Τα αδέρφια της Ωραίας Ελένης. Ο θρύλος λέει ότι όταν ήρθαν οι Διόσκουροι, Κάστορας και Πολυδεύκης στην Αθήνα αναζητώντας την αδερφή τους, την οποία είχε απαγάγει ο Θησέας, ο Ακάδημος τους ενημέρωσε για τον τόπο που ήταν φυλακισμένη (Στις Αφίδνες) και κατόρθωσαν να πάνε και να την απελευθερώσουν.

Από τότε οι Λακεδαιμόνιοι και οι μετέπειτα αυτών, τον μνημονεύουν τον Ακάδημο ως ήρωα. Τρανή απόδειξη ότι το Ιερό Άλσος της Ακαδημίας ήταν το μόνο μέρος στην Αθήνα που σεβάστηκαν και δεν κατέστρεψαν οι Σπαρτιάτες, στο τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Ο δε χώρος της Ακαδημίας αποκαλείτο και Αττική Αρκαδία από το Διόδωρο το Σικελιώτη λόγω της ποιότητας και της ποσότητας της βλάστησης στην ευρύτερη περιοχή. Εκτεταμένη αναφορά στη βιοποικιλότητα του μέρους αυτού δεν συναντάται στην αρχαία ελληνική γραμματεία μόνο στις αναφορές του Παυσανία και του Διόδωρου του Σικελιώτη αλλά και στη λογοτεχνία. Ο Λουκιανός στον Τίμωνα ή Μισάνθρωπο, ομιλεί για αυτό το πυκνόφυτο δάσος που εμπεριείχε και ιερό άλσος της Αθηνάς και ναό της Αρτέμιδος και στο οποίο κατοικούσε και ο Πάνας και στον οποίο χώρο, χτίζοντας έναν πύργο, κατοικούσε απομακρυσμένος από τους ανθρώπους της πολιτείας, ο Τίμωνας.

Εδώ βρίσκονταν και οι 12 «μωρίαι ελαίαι» Οι ιερές ελιές της Αθηνάς που σώζονταν με βεβαιότητα ως την εποχή του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και ενδεχομένως μεταγενέστερα… και το λάδι τους χρησιμοποιείτο στις ιεροτελεστίες των Παναθηναίων και δινόταν ως βραβείο εντός “κυπέλλου” στους νικητές των αγώνων των Παναθηναίων.

(Φωτό 15, 16)

Στον ευρύτερο χώρο του σημερινού πάρκου της Ακαδημίας Πλάτωνος συναντάμε επίσης τα δύο σημαντικότερα ευρήματα. Αυτά βρίσκονται στο χώρο της Ιεράς Οικίας.

Στο χώρο αυτό με είσοδο από την οδό Δράκοντος, συναντάμε περιφραγμένα και κάτω από ένα υπόστεγο τα ίχνη ενός προϊστορικού οικισμού που χρονολογείται περί το 4 – 4500 πΧ. Και δίπλα η Ιερά Οικία.

Η Ιερά Οικία δεν είναι ορατή αυτή τη στιγμή, αν και οι νεότερες ανασκαφές του Π. Κουρουνιώτη την είχαν αποκαλύψει … Ήταν μία ευαίσθητη κατασκευή προφυλαγμένη αιώνες κάτω από το χώμα. Η δυνατότητα να προφυλαχθεί κάτω από γυάλινο θόλο, εκείνη την εποχή ( αρχές δεκαετίας του 90) δεν ήταν εφικτή, ούτε για λόγους δαπανών ούτε για πολλούς άλλους λόγους… νομικούς κλπ …

Αναφέρω απλώς ότι υπάρχει μία χρόνια αντιπαράθεση, λόγω ως επι το πλείστον νομικών ζητημάτων, μεταξύ Υπουργείου Πολιτισμού, Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, Δήμου Αθηναίων και Ακαδημίας Αθηνών. Η Ιερά Οικία υπέστη αρκετές φθορές από την στιγμή της αποκάλυψης της… Ιδιαιτέρως από τα καιρικά φαινόμενα και ιδιαιτέρως τη δεκαετία του 90. Αποφασίστηκε, και τελικώς όπως φαίνεται ορθά, γιατί υπήρξαν έντονες πλημμύρες και βροχοπτώσεις το 2001 που θα την είχαν καταστρέψει τελείως. Και έτσι αυτή τη στιγμή το κοινό που επιθυμεί να την επισκεφτεί μπορεί να δει μόνο μία κάτοψη σχηματισμένη στο έδαφος, στα μέρη όπου βρίσκονται τα τειχία των 7 δωματίων της Ιεράς Οικίας.

Γιατί όμως έχει τόσο μεγάλη σημασία ιστορική το συγκεκριμένο τοπόσημο;

Σύμφωνα πάλι με τον αναστηλωτή μνημείων Μιχάλη Λέφαντζη και από τις αναφορές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, από το σημείο αυτό εκκινούσε με τον Πέπλο της Αθηνάς η Πομπή των Παναθηναίων, η οποία ακολουθώντας την οδό του Δημοσίου Σήματος κατευθυνόταν μέσω του Κεραμεικού στα Προπύλαια και από εκεί στο άγαλμα της Αθηνάς στην Ακρόπολη και συνέχιζε την πορεία της στα Παριλίσσια καταλήγοντας στο μυθικό παλάτι του Αιγέα το οποίο σύμφωνα με τις ενδείξεις βρισκόταν στην περιοχή του κολυμβητηρίου, στους πρόποδες του Αρδηττού λόφου, παραδίπλα στον μη ορατό από το σημερινό δρόμο, ναό της Αγίας Ειρήνης!!!

Στο πίσω μέρος του χώρου του Αρχαιολογικού Πάρκου της Ακαδημίας και προς τη λεωφόρο Αθηνών, μεταξύ των οδών Μοναστηριού και Δράκοντος, βρίσκεται προχείρως στεγασμένη (αλλά θέλω να πιστεύω ασφαλής) η μεγαλύτερη γλυπτοθήκη της Ευρώπης!!! Λάρνακες, κίονες και αγάλματα, ευρήματα που ανήκουν ως φαίνεται στην πλειοψηφία τους σε ταφικά μνημεία, πέριξ των χώρων που βρίσκονται παραπλεύρως στο Δημόσιο Σήμα. Ταφικά ευρήματα επιφανών Αθηναίων ηγετών, πολιτών και στρατιωτικών… πολύ σημαντικά, τα οποία θα έπρεπε οπωσδήποτε να εκτίθενται στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο που θα έπρεπε να έχουν ήδη εδώ και χρόνια ξεκινήσει και τελειώσει τα έργα κατασκευής του. Τα ευρήματα αυτά και όχι εμείς, όχι η πολιτεία, όχι οι κάτοικοι της περιοχής είναι οι πιο βροντόφωνοι διεκδικητές της δημιουργίας αυτού του Μουσείου…

Έχοντας μελετήσει αρκετά τα πρακτικά συζητήσεων μεταξύ των φορέων και τα σχέδια του Υπουργείου Πολιτισμού, της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αλλά και του Δήμου Αθηναίων, θεωρώ πως αν τα σχέδια αυτά υλοποιηθούν όπως έχουν σχεδιαστεί και χωρίς αποκλίσεις, η Αθήνα, η Ελλάδα, οι πολίτες αυτής της χώρας και οι απανταχού κοινωνοί του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού, θα μπορέσουν να έχουν στη διάθεσή τους ένα μνημείο – μουσείο τεράστιας κοινωνικής, πολιτιστικής και οικονομικής σημασίας, σε ένα τοποσήμο ταυτισμένο με την μεγάλη ιστορία, τη μυθολογία και τη σημασία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ένα σημείο που με τη σημασία του πρώτου πανεπιστημίου του δυτικού κόσμου και όλη την ιστορία που αφηγούνται οι ιστορικοί, οι γεωγράφοι περιηγητές, οι ποιητές και οι φιλόσοφοι αυτού του τόπου, είναι ήσσονος σημασίας. Ίσως και πιθανότατα μεγαλύτερης και απ’ αυτής του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης!!!

Μετά τιμής